Test: 1914 Henderson Four

Tekst: Alan Cathcart
Fotografie: Kyoichi Nakamura

Pierce rivaal

Na een eencilinder prototype met tandriemaandrijving in 2011 te hebben gebouwd, begon de Henderson Motorcycle Co. in januari 1912 met een eerste productie van 25 stuks van de eerste Model B Four, aangedreven door een 934 cc lijnmotor met mechanisch bediende kleppen en een ketting als eindoverbrenging. Omdat de motor een transmissie met slechts een versnelling had ontbrak een koppeling – wat in die tijd ongebruikelijk bij motoren was. Met een prijskaartje van $325 was de nieuwe Carl Stearns Clancy reed met een Henderson Four als eerste rond de wereldHenderson Four $75 goedkoper dan z’n Pierce rivaal, wiens ondergang het zeker heeft versneld. Het lage frame liep nog ver door voor het motorblok, waarbij de ruimte tussen de schommel voorvork en het motoblok door vloerplaten in gebruik werd genomen, met twee pedalen voor de achterrem.

Op een van deze eerste serie motoren werd Henderson klant Carl Stearns Clancy de eerste man die een trip rond de wereld maakte op een motor. Clancy wilde wedijveren met gasten die dit twintig jaar eerder op een fiets hadden gedaan en zeilde samen met collega Walter R. Storey naar Ierland in juni 2012 om daar de reis om de wereld te beginnen op twee gloednieuwe Model B Hendersons. Storey crashte zijn motor echter meteen de eerste dag in Ierland en het duo werd daarna in Parijs door ontzettend slecht weer geplaagd, waarop hij besloot zich uit de expeditie terug te trekken. Clancy ging daarna alleen verder en stuurde telegrammen naar zijn wekelijkse tijdschrift sponsor “Bicycling World and Motorcycle Review” om zijn voortgang vast te leggen. Clancy had ook een deal met de Hendersons gemaakt dat hij overal waar hij wilde dealerships op kon zetten en $5 commissie kreeg over elke verkochte motorfiets. Hoeveel hij daarmee heeft verdiend is niet bekend.

De Henderson ging in Spanje stuk, maar Clancy repareerde ‘m met onderdelen uit een fietsenwinkel. In Algerije werd hij door een groep rovers beschoten, maar wist te ontsnappen. Een nacht kampeerde hij in Ceylon (het huidige Sri Lanka) toen zijn tent door jakhalzen en bergkatten werd De Henderson maakt je rijtje motoren compleetomsingeld, maar wist opnieuw te overleven. Uiteindelijk bereikte hij Japan en reed daarna door Honshu voor de Pacific over te steken van Yokohama naar San Francisco, van waaruit hij op 27 augustus 1913 in New York arriveerde. De 18.000 mijl lange reis had 10 maanden geduurd, waarbij hij vier continenten had aangedaan. Clancy claimde dat de slechtste wegen die hij was tegengekomen niet in Noord-Afrika of Azië, maar in de Verenigde Staten – in Oregon waren geweest.

Dat was slechts het begin van de records voor Henderson, wiens advertentieslogan “Foremost among Fours” (Voorop bij Viers) was. De 19-jarige Alan Bedell, genaamd de “Stalwart Californian”, zette een nieuw 24-uurs snelheidsrecord met een gemiddelde snelheid van 48 mijl per uur over een afstand van 1.154 mijl (1.857 km) in Ascot Park in Los Angeles in 1917. Later datzelfde jaar brak Bedell het transcontinentale record dat Cannonball Baker in 1915 met een Indian had gezet, door met zijn Henderson van L.A. naar New York te rijden, een afstand van 3.296 mijl (5.304 km) in zeven dagen, 16 uur en 15 minuten. Eveneens in 1917 zette Roy Artley een Three Flags Classic record op zijn Henderson, hij reed in drie dagen en 25 minuten van de Canadese grens naar Tijuana, Mexico. Met z’n lange 1.650 mm wielbasis, z’n soepele motor, geschikte voorvork en laag zadel, was de robuuste en betrouwbare Henderson een comfortabele rit voor lange afstanden.

Groot succes

Ondanks z’n hoge prijs was de Henderson Four van meet af aan een groot succes. De gebroeders bleven de motor continue doorontwikkelen. In 1913 werd de cilinderinhoud naar 1.068 cc vergroot, nog steeds met zijkleppen voor in- en uitlaat, drie hoofdlagers met sproeismering en een wegklapbare handslinger om de motor te starten. Tandwielen voor de timing waren gemakkelijk van de voorkant te bereiken en de ontsteking kwam van Bosch magneto. Het 1914 Model C Four was de eerste Henderson met meerdere versnellingen, 1918 Henderson Model Gin vorm van een tweeversnellingsbak die in de naaf van het achterwiel was verwerkt. Prijzen liepen nu uiteen van $295 voor de standaardversie en $335 voor het tweeversnellingsmodel. In 1917 werden significante verbeteringen aangebracht aan het Model G. De olie zat nu in het carter, net als in een auto – of, inderdaad, de inmiddels al ter ziele Pierce Four – met een geforceerde olietoevoer met oliepomp die het inferieure spray systeem dat tot dan toe was gebruikt. Een drieversnellingsbak verving het vorige tweeversnellingsmodel en was nu achter het motorblok gemonteerd, en bediend door een zware koppeling. Goede verkopen van de Henderson Four zorgde voor voldoende middelen om door te ontwikkelen, maar zonder een range aan kleinere een- en tweecilinders voor grotere verkoopaantallen had Bill Henderson nooit voldoende R&D middelen om te financieren wat hij wilde bereiken. Want ondanks z’n recordbrekende successen was het bedrijf in de financiële problemen geraakt, veroorzaakt door stijgende loon-
Claxon, verlichting en een heuse snelheidsmeter. Luxe te over bij de Henderson Four

De 1.064 viercilinder levert 9 pk bij 3.200 toeren per minuut

Starten doe je met de zwengel, die in het frame zit geklikt

Wel zo handig om te weten welke voor olie en welke voor benzine is. Het zadel is verrassend comfortabel en materiaalkosten gekoppeld aan onregelmatige levering van materialen en onderdelen als gevolg van de eerste wereldoorlog.

En dus verkochten de Henderson broeders hun bedrijf aan Excelsior eigenaar Ignaz Schwinn die de productie naar zijn Chicago fietsfabriek verplaatste, waar hij al sinds 1907 steeds geavanceerdere een- en tweecilinder motorfietsen produceerde. Schwinn was op dat moment zelf al een viercilinder motor aan het ontwikkelen, maar kwam tot de conclusie dat de Henderson Company kopen een simpelere en goedkopere manier om dat te bereiken was, waarmee Excelsior de eerste van de Big Three (met Indian en Harley-Davidson) was die een prestigieuze viercilinder motor had.

Schwinn was echter een moeilijke man om voor te werken, waardoor na slechts een paar jaar de gedesillusioneerde gebroeders Henderson besloten hun gelijknamige bedrijf te verlaten. Tom ging naar Europa, maar met concurrentiebedingingen in de Amerikaanse zakelijke wereld in die tijd nog niet op het niveau van vandaag de dag startte Bill Henderson in een nieuwe fabriek in Philadelphia voor de productie van een compleet ander viercilinder ontwerp, dat hij saai de Ace doopte. Deze was erg succesvol, de legendarische Cannonball Baker gebruikte een Ace Four voor zijn kust-naar-kust record in minder dan 7 dagen in 1922 – ironisch genoeg in directe competitie met een Henderson, Vergeleken met de Pierce voelt dit al als een échte motorgereden door Wells Bennett. Kort daarna, op 11 december dat jaar, kwam Bill Henderson om het leven toen hij door een auto werd geraakt terwijl hij een nieuwe Ace Four aan het testen was.

Het Henderson Model K werd door Excelsior in 1920 geïntroduceerd en was voorzien van een zijklepsmotor met meer vermogen, die ook nog eens betrouwbaarder was. Het was de eerste motor waarbij volle druksmering werd toegepast, evenals de eerste motor die een optionele achteruitversnelling aanbood voor gebruik in zijspannen. Andere geavanceerde features waren elektrische verlichting en een compleet gesloten ketting. In 1922 Excelsior introduceerde de verder verbeterde 79 ci Henderson De Luxe, die profiteerde van minder gewicht, een opnieuw ontworpen krukas, een koelere cilinderkop, een verbeterd inlaatsysteem, krachtigere remmen en een beter uitlaatsysteem. De zwaardere Politie versie werd het eerst aan de Chicago Police getoond en De Henderson is ontzettend smal gebouwdhaalde 98 mijl per uur, maar later bij de San Diego Police werd een snelheid van 100 mijl per uur gehaald.

Harley-Davidson was Henderson’s belangrijkste rivaal voor wat politiemotoren betreft en daagde ze meteen uit voor een race over 12 heats in Dundee Road, Chicago in april 1922. Harley’s V-Twin won de eerste race, maar verloor daarna de andere elf, waarbij met de Henderson Four meermaals hogere snelheden dan 100 mijl per uur werden gehaald. Niet alleen was het nieuwe model snel en prestigieus – Henry Ford had er een, evenals de toekomstige Indian president E. Paul DuPont -  hij was ook nog eens betrouwbaar. Henderson rijder Wells Bennett haalde een gemiddelde snelheid van 65,10 mph over 1.562,54 mijl op de Tacoma Speedway op 30-31 mei 1922, een nieuw 24-uurs record dat daarna pas in 193 zou worden gebroken, en zelfs dan alleen door Peugeot met een team van vier rijders. Het solorecord was ongeslagen tot 1937, toen Fred Ham’s Harley-Davidson een gemiddelde snelheid van 76 mijl per uur haalde.

In 1929 lanceerde Henderson de KJ Streamline, die van verbeterde koeling was voorzien en terugkeerden naar de inlaat boven uitlaat klepconstructie. De Streamline was snel – in staat tot ruim 100 mph – en was geavanceerd voor z’n tijd, met dingen als een verlichte snelheidsmeter die in de benzinetank was geplaatst. De motor werd van 1929 tot 1931 geproduceerd, waarna de harde effecten van de depressie in combinatie met de noodzaak om middelen te besteden aan zijn noodlijdende fietsen business Ignaz Schwinn – inmiddels een 70’er – deden besluiten de stekker eruit te trekken. Tijdens een meeting in maart 1931 met z’n kernmanagement kondigde hij het sluiten van Excelsior en Henderson motorproductie aan met het beruchte statement “Jongens, vandaag stoppen we.” En ze stopten inderdaad, gewoon zo.

Iedereen wilde op een Henderson gezien worden, zelfs Henry Ford. Let trouwens op de plek voor de duo-passagier

Stevig bieden bij Bonhams

Henderson Fours zijn heden ten dage veel gezocht, dus toen er een tijdens de Bonhams Legend of the Motorcycle Show nabij San Francisco in mei 2007 ter veiling kwam, werd er stevig geboden voordat de nog nagenoeg originele 1.068 cc 1914 Model C met framenummer 2705 in Britse kentekenplaat LF 2320 voor het bedrag van $93.600 (circa € 73.700 destijds) naar een Amerikaanse expat ging die al meer dan 40 jaar in het Verenigd Koninkrijk woonachtig was. De ironie is dat de motor in kwestie daarmee z’n hele leven lang in Groot-Brittannië is geweest, aangezien de motor in 1914 nieuw vanuit Detroit naar Edinburgh werd geleverd aan Mr. Frederick Burnett van 11, Grindlay Street, Frederick Burnett in legeruniform tijdens de eerste wereldoorlogEdinburgh, Scotland – het geboorteland van de gebroeders Henderson. Toen Burnett kort nadat hij de motor in bezit had werd opgeroepen voor militaire dienst bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog, nam hij zijn geliefde Henderson mee toen hij naar Norfolk werd verplaatst. Een foto van hem zittend op de Model C Four in zijn legeruniform heeft het, heel markant, overleefd.

De Schotse verzamelaar Michael Mutch ontdekte de Henderson in een kelder in 1960 in Edinburgh, nog steeds in handen van de eerste eigenaar Frederick Burnett. Mutch verwierf de inmiddels ietwat gehavende motor om tentoon te worden gesteld in het Myreton Motor Museum in het nabijgelegen East Lothian, bracht ‘m weer terug in originele staat en spoot ‘m in de huidige kleuren Royal Blue – waarvan hij zelfs de kleurcode nog heeft. Hij reed de motor in de 1961 Vintage Run die was georganiseerd door de Perth & District Motor Club en behaalde de begeerde Finisher’s Award over wat ongetwijfeld een uitdagend circuit over de Trossach Hills is geweest. Daarna is de Henderson nog amper gebruikt – de schamele 1946 mijl
Je blijft je verbazen hoe goed dit een eeuw lang is geconserveerd

en dat het nog steeds gaat als de brandweer. Nou ja, brandweer van een eeuw geleden dan

Schakelen is geen eenvoudige opgave, maar oefening baart kunst. De 2 versnellingen zitten in de naaf van het achterwiel

De vloerplaat is om je voeten op te zetten, de pedalen om te remmenop de odometer zou best weleens correct kunnen zijn – en werd tentoongesteld in het Myreton Museum tot hij in eigendom van de huidige eigenaar kwam, waarvan het protocol van veilingen me weerhoudt z’n naam te noemen. Na een decennium in zijn bezit te zijn geweest, gedurende de Henderson een vaste vertoning is geweest tijdens veel jaarlijkse Britse Vintage evenementen, inclusief de pittige Pioneer Run van Londen naar Brighton voor pre-1915 veteranen machines, heeft deze derde eigenaar de nu 103 jaar oude motor voor de Bonhams Autumn Stafford Sale op 15 oktober 2017 ter veiling aangeboden – waarvoor ik vriendelijk werd uitgenodigd om ermee te rijden, na eerder al zijn 1910 Pierce Four te hebben geprobeerd.

De 1914 Henderson Four toont die geweldige glans van ouderdom die zelfs de meest ervaren restaurateur niet kan evenaren en is van Powell & Hanmer acetyleen verlichting en een Gloriaphone claxon voorzien, wiens luide hoank mensen heeft doen omkijken en glimlachen wanneer je ze van je aanwezigheid kenbaar maakt. Er is ook een Cowey Engineering Co. Ltd. 0-80 mph snelheidsmeter die wordt aangedreven door de naaf van het voorwiel en rechts op het gracieus naar achteren gebogen stuur is geplaatst. Als je hier van bovenaf op kijkt doet ‘ie z’n naam werkelijk eer aan, met twee beugels onder de juiste hoek bevestigd op de voorste beugel van het stuur, dat ver naar achteren is getrokken en van rubberen handvatten is voorzien. Net als de Pierce Four zit links het gas en wordt met de rechterhand de ontsteking bediend. Het goed verende lederen Brooks zadel is extreem comfortabel, en inderdaad voelt het aan boord van de Het moment dat je je realiseert dat oud zijn z'n charmes heeftHenderson erg pluche en substantieel, met je voeten gestrekt naar voren op de aluminium vloerplaat die voor het motorblok is geplaatst en van de diamantvormige Henderson badge en de woorden Detroit, Mich, USA is voorzien. Het is een rationele en comfortabele houding die in schril contrast staat met de Pierce die ik vlak hiervoor heb gereden. Vijf jaar is een lange tijd in termen van motorontwikkeling en dat was nooit duidelijker dan door deze twee Amerikanen vlak na elkaar te rijden.

De Henderson lijkt niet alleen substantiëler en beter op z’n taken berust dan de Pierce, maar ook verfijnder in gebruik. Neemt niet weg dat je nog steeds dezelfde hocus pocus zult moeten doen om ‘m tot leven te krijgen, voor wat betreft de motor op de standaard zetten, neutraal selecteren via de versnellingshendel aan de linkerkant van de motor, de benzinekraan openen, de positief-reagerende gashandvat (zonder retourveer) ongeveer een-derde open en dan de ontsteking zo laat mogelijk zetten via het rechter handvat. In plaats van als een malloot te trappen zoals bij de Pierce neem je nu echter de zwengel voor de krukas die in het frame zit geklikt en plaats die rechtsachter in de motor, draai hem naar het compressiepunt toe – en geef dan een slimme zwaai. Er waren er slechts drie nodig om de motor koud te starten, waarna het telkens meteen de eerste keer lukte met warme motor – zorg echter wel dat je het bagagerek vasthoudt en houdt de vingers van je linkerhand uit de buurt van het achterwiel als de motor tot leven komt.

Het geluid uit het dunne en lange 4-1 uitlaatsysteem aan de rechterzijde dat voorkomt dat de uitlaatgassen in je gezicht blazen terwijl je de startzwengel weer aan het opbergen bent klinkt als een kleine 30'er jaren auto, waar deze Henderson misschien nog wel het meeste op lijkt. Jongens, als jullie het niet erg vinden, dan peer ik 'm nu naar huis. De groetenEen van de twee pedalen op de vloerplaat gebruiken om het achterwiel tot stilstand te krijgen, de motor van de standaard halen, deze vast aan het achterspatbord klikken en aan boord van het ondersteunende zadel klimmen is het voorspel van party time, want nu moet je ‘m in gang zien te krijgen – en dat is niet gemakkelijk. Net als de Pierce is ook de Henderson meerplaten koppeling, door Eclipse manufacuring Co. in Elmira, NY gemaakt, van het zogenaamde automatische type, wat betekent dat om de motor in gang te krijgen je de koppeling voorzichtig moet bedienen door de versnellingshendel naar voren te duwen om Low Speed te selecteren van de Thor tweeversnellingsbak – de koppeling en versnellingshendels zullen gelijktijdig bewegen. Als je het voorzichtig genoeg doet zal het je uiteindelijk lukken zonder de motor af te laten slaan, waarna je al snel realiseert Fiche van de motor in het Myreton Motor Museumdat de Pierce old-school is vergeleken met de Henderson, die een eeuw geleden een grote mijlpaal in de evolutie van de motorfiets was. De toekomst begon hier.

Dat is omdat de Henderson zowel soepel als praktisch is en een groot gevoel van aanwezigheid en veiligheid levert, terwijl je met de o-zo coole miniatuur Stars & Stripes die de eigenaar aan het stuur heeft bevestigd heerlijk aan het cruisen bent. “Pappa, dit is net als valsspelen in de klas,” heeft zijn 20-jarige zoon naar verluid meermaals gezegd na de Henderson tijdens de Pioneer Run van Londen naar Brighton te hebben gereden en langzamere en minder potente Veterans voorbij te zijn gegaan terwijl die worstelden om heuvels te klimmen of zelfs heuvelop moesten worden geduwd, waar de Henderson z’n handen niet voor omdraaide. De motor is zelfs voor de standaard van 40 jaar later nog extreem comfortabel, met een lange wielbasis die voor stabiliteit zorgt over hobbels, bijgestaan door de verrassend goed op z’n taken beruste schommel voorvork. De handling is gelukkig minder nerveus dan de Pierce met fiets-achtige voorkant en de smalle zes inch brede achterrem band doet z’n werk eveneens prima, hoewel hij behoorlijk lawaai maakt als je ‘m goed gebruikt. Misschien een nuttig waarschuwingsmiddel daardoor. En de viercilinder motor is zo extreem soepel dat de Henderson het ideale middel is om kust-naar-kust of 24-uurs records te breken. Niet vreemd dat Henderson rijders op de Amerikaanse wegen heersten in de vroege dagen van motorrijden – en zeker te weten die van Schotland ook. Je hebt goed gekozen, mr. Burnett!

Conclusie

Ik was positief verrast toen het begon te regenen na korte tijd met de Henderson te hebben gereden, omdat ik net de transmissie onder de knie begon te krijgen en het linkse gashandvat een tweede natuur begon te worden – vooruit, derde natuur dan… Maar in plaats van dit ultra waardevol stukje tweewieler geschiedenis aan de grillen van de Britse zomer bloot te stellen, was het tijd om ‘m weer weg te zetten en dankbaar te zijn in staat te zijn geweest om zulk een geavanceerd lijkend en positief avant-garde motor te rijden, die voor anderen de standaard had gezet voor nog jaren daarna.

Technische gegevens