Reizen: Vergezichten in het Duitse Franken

Tekst: Ed Smits
Fotografie: Ed Smits, Peter Aansorgh

Hammelburg

Bij slot Saaleck, behorend bij de wijnberg van Hammelburg, wappert de rood-witte vlag van Franken fier in de lucht en staat in schril contrast met de blauw-witte vlag van de deelstaat Beieren, waarvan de regio Franken deel uitmaakt. Hoewel de regio tweehonderd jaar geleden onder druk van Napoleon aan Geen Blauw-witte vlag van Beieren, maar de rood-witte vlag van Franken wappert fierlijk in de luchtBeieren is toegevoegd is van verbintenis met die deelstaat geen sprake, de Franken zijn overduidelijk een eigen volk en trots op hun eigen identiteit. We maken kennis met Ulrike Lange, sinds 2011 uitbaatster van de wijnberg, die officieel te boek staat als oudste wijnberg van Duitsland. Ulrike leidt ons op haar eigen SR500 door de wijnberg en vertelt de in geuren en kleuren de geschiedenis van de berg. Een geschiedenis die teruggaat tot het jaar 777, getuige een schenkingsoorkonde van Karel de Grote uit dat jaar aan het klooster Fulda, waarin de wijnbergen worden vernoemd.

In de beginperiode werd de wijnberg door het klooster gerund. Wijn was destijds schaars en in het klooster was een grote behoefte. Ter illustratie: in het jaar 1772 werd in het klooster Fulda in een tijdsbestek van 41 dagen ongeveer 3.200 liter wijn geconsumeerd. De abt alleen al dronk 120 liter van het beste vocht, wat neerkwam op 3 liter wijn per dag. In 1816 werd Hammelburg aan Beieren toegevoegd, waarmee Saaleck staatseigendom van Beieren werd. Het slot en de wijnberg wisselden veelvuldig van eigenaar, tot het in 1964 aan de stad Hammelburg werd verkocht. In 1977, uitgerekend het jaar dat het 1.200-jarig bestaan van de wijnberg werd gevierd, ging het nog bijna mis met het slot, toen op Pinksterzondag 29 mei brand uitbrak in het slot en bijna de gehele westvleugel afbrandde. Uitgerekend de vleugel waarin de verwerking van de wijn werd gedaan. In oktober van dat jaar werd voor de toren van het slot door de gemeente Hammelburg een moderne wijnkelder gebouwd, waar tot op heden de wijn wordt verwerkt en opgeslagen. Van het oorspronkelijk 150 ha grote wijnberg gebied is momenteel nog ongeveer de helft in gebruik.

Oenologe en eigenaresse van de wijnberg Ulrike Lange rijdt ons voor op haar eigen Yamaha SR500

Na een korte wijnproeverij met brood en typische Frankische worst in het op de wijnberg gelegen buitenhuis maken we ons op voor de rit naar ons eerste hotel.   Werden de kilometers tot Hammelburg voornamelijk over de snelweg afgelegd, vanaf de burcht worden we verwend met een route over prachtige slingerwegen, waarbij we volop van de natuur kunnen genieten en het opmerkelijk is hoe weinig verkeer zich op de wegen bevindt. Via smalle wegen, voorgereden door Jochem Ehlers van Endurofuntours - die de hele toer zonder navigatie probleemloos weet te rijden, slingert de route omhoog en eindigt boven op een heuvel bij een kloosterruïne. De route van ongeveer een uur blijkt in de praktijk ruim tweeënhalf uur te zijn, maar ons deert het niets. Bovendien zijn we gezegend met zonovergoten weer, hoewel dat de komende dagen nog wel gaat veranderen.

Kloster Kreuzberg

Nu een oase van rust, maar in de winter een trekpleister: de 840 meter hoge skipiste op de Schwartzenberg

De rood-witte vlag siert ook het bikerhotel Schwan und Post in het idyllische Bad Neustadt, waar onze eerste overnachting is gepland. Met forelfilet als voorgerecht en gebraden lamsvlees als hoofdgerecht krijgen we volgens de uitbater typisch eten uit de Frankische keuken gepresenteerd, vergezeld met verhalen over het Frankenland. Dat tot op de dag van vandaag nog steeds groeperingen zich sterk maken voor afscheiding van de deelstaat Beieren blijkt niet alleen uit de verhalen, maar ook uit pamfletten die op de kamers zijn terug te vinden. Verena Bäerlein van het Frankische toeristenbureau weet het fraai te verwoorden: “Bayern hat die Bergen und den See, aber wir haben den Horizon.”

De route brengt ons vanuit Bad Neustadt naar het op ruim 800 meter gelegen Kloster Kreuzberg, maar niet voordat de aan de andere kant van het dal gelegen Schwartzenberg is aangedaan, een 840 meter hoge skipiste die ’s winters de nodige aantrekkingskracht heeft op menig skiliefhebber. Het blijkt nogal een pittige opgave te zijn om de Kissinger Hütte skipiste te bereiken. Het is nog vroeg in de ochtend en daarmee behoorlijk fris, maar dat is niet de grootste uitdaging die ons te wachten staat. De aan de rand van de Schwarze Berge gelegen skipiste is namelijk alleen te bereiken via een onverharde weg dwars door het bos. Wat heet onverhard, in het gunstige geval is de ondergrond zanderig maar wel hard, maar een groot deel van de weg is voorzien van een wegdek dat bestaat uit losse keitjes wat ons het gevoel geeft op eieren te rijden. Het uitzicht bij de skipiste is echter meer dan de moeite waard en een mooie beloning voor de inspanning die zojuist is verricht.

Alsof de tijd vijftig jaar heeft stilgestaan. Bischofsheim an der Rhön is de moeite zeker waard

Vanuit de skipiste wordt gang gezet richting Bischofsheim an der Rhön, een klein dorpje met prachtige dorpskern die zo toneel had kunnen zijn voor de Drie Musketiers. De kleurrijke smalle, hoge huizen, al dan niet met houten vakwerkspanten zijn prachtvoorbeelden van de Frankische bouwstijl. Het plaatsje heeft alleen al om zijn marktplaats een grote toeristische aantrekkingskracht, wat het ‘relatief’ vele verkeer in het kleine plaatsje verklaart. In het adembenemende dorpje lijkt het alsof de tijd 50 jaar heeft stilgestaan. Het doet erg denken aan de tijden van de DDR, hoewel Franken nooit Oost-Duits is geweest. We zitten echter wel vlak bij de grens met de deelstaat Thüringen, die ten tijde van de opsplitsing aan de DDR werd toegewezen. En dat is precies de reden waarom het cultureel erfgoed hier in Franken zo goed bewaard is gebleven. Waar in de meeste delen van Duitsland, net als in de meeste Westerse landen, onder het mom van vernieuwing en economische groei veel cultuur verloren is gegaan was dit gebied ten tijde van de opdeling het einde van de wereld. De weg naar het noorden was met prikkeldraad gesperd, en bovendien werden grote gebieden door het Amerikaanse leger gebruikt en daarmee tot verboden zone verklaard.

Het volgende doel van onze trip is het Kloster Kreuzberg, waar we op het hoogste punt nabij de uitzendmast uitkijken op Wildflecken, een van die verboden zones die in totaal zo’n 500 km2 in beslag neemt en zich uitstrekt van de hoger gelegen deelstaat Hessen tot aan de skipiste toe. De weg naar de top van de 864 meter hoge Kreuzberg is normaal gesproken verboden gebied voor gemotoriseerd verkeer, maar ditmaal heeft men voor ons een uitzondering gemaakt. Het klooster is in de periode 1681 – 1692 onder Prins-Bisschop Peter Phillip von Dernbach gebouwd en heeft naast de kloosterkerk een abdij met overnachtingsmogelijkheid tot wel 250 personen. De prijzen lijken haast vooroorlogs te zijn, voor een appel en een ei kan een lunch met huisgemaakte producten worden genuttigd en tot 1920 werd het zelf gebrouwen bier gratis geschonken, zo weet de vriendelijke Franciscaan ons te vertellen.

Het uitzicht vanaf de top van de Kreuzberg is adembenemend

Deutsche Burgenwinkel

Kenmerkend voor Franken: huizen met houten vakwerkspanten

Met nog de nodige motorkilometers voor de boeg bedanken we echter voor het aanbod dit bier te proeven en maken ons op voor het resterende deel van de tour door het prachtige Naturpark Bayerische Rhön, wat met z’n goede wegen, overzichtelijke bochten, prachtige vergezichten en – hadden we al gezegd? - opvallend weinig verkeer een genot is om te rijden. Met de zon hoog aan de hemel zetten we via de B285 koers richting Bad Köningshofen, een van de vele kuuroorden die Franken rijk is, Met meer dan twintig burchten en ruïnes in een kleine straal is het Naturpark Haßberge een echte aanrader (Foto: Deutscher Burgenwinkel)waar we een bezoek brengen aan het Frankentherme thermaal bad, trekpleister van het pittoreske plaatsje. Perfecte plaats om de spieren weer wat soepeler te krijgen, maar helaas voor ons laat het strakke tijdschema dat niet toe. Na een korte rondleiding rijden we verder richting Maroldsweisach-Altenstein, waar we een bezoek brengen aan de Ruïne van Altenstein.

De Burcht van Altenstein ligt midden in het Naturpark Haßberge, dat vooral bekend staat om haar hoogste burgdichtheid. In het gebied, dat is omsloten door Schweinfurt, Bamberg en Coburg zijn meer dan twintig burchten, kastelen en ruïnes te bezichtigen. De geschiedenis van de ‘Deutsche Burgenwinkel’ gaat terug tot 1007, toen het Bisdom Bamberg werd opgericht en een concurrentiestrijd begon met het naastgelegen Bisdom Würzburg. Territoriale politiek, ruzies, Zoals veel plaatsjes in Franken is ook de marktplaats in Königsberg alleen via een stadspoort be bereikenintriges evenals enkele dominante families zorgden ervoor dat telkens weer nieuwe prachtgebouwen ontstonden. Vooral in de periode rond 1200 werden veel van deze burchten gebouwd. Veel van deze burchten kwamen echter in verval, door de Boerenoorlog in 1525 en de dertigjarige oorlog van 1618 tot 1648. Bijna alle burchten, of wat daar nog van over is, zijn inmiddels gerenoveerd en opgenomen in de Deutscher Burgenwinkel, dat dit jaar een informatiecentrum bij de Ruïne van Altenstein heeft geopend. In het informatiecentrum wordt ons de geschiedenis van het gebied verteld en is op een grote videowand informatie over de vele burchten te zien, waarna we op de ruïne genieten van het prachtuitzicht over het Naturpark Haßberge.

Bamberg

Na een overnachting in het uitzonderlijk luxe, maar wel steriel ogende Landgasthaus Rügheim, dat dankzij haar smetteloos witte wanden en fraaie en ruime tuin eerder aan een rustoord dan een vakantiehotel doet denken, zetten we koers richting Bamberg, de op een na grootste stad in Oberfranken die bekend staat om haar historische binnenstad die op de werelderfgoedlijst van Unesco staat, en de Dom van Bamberg. De route gaat via het plaatsje Königsberg in Bayern, waar we op de oude marktplaats een korte stop maken om van de voor Franken typerende architectuur met houten vakwerkspanten te genieten. De geschiedenis van dit 3.500 inwoners tellende dorpje gaat terug tot het eind van de Voor de jaarlijkse processie is het hele dorp uitgetrokken12e eeuw en die sfeer ademt het nog steeds uit, ware het niet voor de vele auto’s die vandaag rond het plein zijn geparkeerd. En met reden, in de kerk wordt de jaarlijkse processie gevierd en daar is het hele dorp voor uitgetrokken. Het pittoreske dorpje dankt haar bekendheid aan de boven op de Schlossberg gebouwde Königsberg burchtruïne, die in de 12e eeuw werd gebouwd en deel uitmaakt van de Deutscher Burgwinkel. Na op de marktplaats de jaarlijkse processie te hebben aanschouwd blijkt het bezoek aan deze burcht ook perfect getimed, de burchtruïne wordt jaarlijks vaak gebruikt voor speciale markten en festiviteiten en uitgerekend vandaag is de burchtruïne toneel voor een middeleeuws festijn dat het midden houdt tussen een schouwspel en een open markt.

To enter the castle Thy must answer these questions right, or Thy shall be killed by the sword

De zonovergoten hemel heeft inmiddels plaats gemaakt voor donkere wolken om ons vlak voor Bamberg op een ongekende regenbui te trakteren. Nu is water wel van toepassing op het zondermeer fraaie bisdom, dat beter bekend staat als Klein Venetië, maar zoveel regen had nou ook weer niet gehoeven.  
Bamberg wordt niet voor niets Klein Venetië genoemd
 Naast het romantische centrum, dat wordt doorkruist door een veelvoud aan waterwegen, staat Bamberg voornamelijk bekend om haar riante Dom die in de periode 1002 tot 1012 onder leiding van Heinrich II werd gebouwd en de naastgelegen residentie. Indrukwekkend, maar het strakke schema en het uitzicht op nog maakt het bezoek korter dan gepland. Bovendien, om de cultuur van het Bisdom optimaal te proeven zou een verblijf van enkele dagen geen overbodige luxe zijn.

De regen blijft ons achtervolgen en als verzopen katers arriveren we in het kleine plaatsje Seßlach, waar ons in het Gasthaus ‘Roter Ochse’ een menu wordt voorgeschoteld waar Weight Watchers niet gelukkig mee zou zijn. Of juist wel, want de overdaad aan eten zal op een ander tijdstip echt moeten worden gecompenseerd. Om bij het Gasthaus te komen moet eerst een boog om het gehucht worden gemaakt, aangezien ’s weekends drie van de vier toegangspoorten tot het pittoreske plein worden dichtgemaakt. De gebraden eend met verse rode kool vindt gretig aftrek en voor de prijs hoeven we het niet te laten, het riante hoofdmenu wordt voor het luttele bedrag van € 9,20 gepresenteerd. Niet vreemd dat rond de tijd van ons bezoek het restaurant tot de laatste stoel is volgeboekt.

In het pittoreske Seßlach gaan 's weekends drie van de vier toegangspoorten dicht

Fränkische Schweiz

De bedevaarts-basiliek Vierzehnheiligen trekt jaarlijks 500.000 bezoekers

Vanuit Seßlach zetten we koers richting de basiliek Vierzehnheiligen vlak bij het plaatsje Bad Staffelstein, een bedevaartskerk die in de periode 1743-1772 werd gebouwd en jaarlijks circa 500.000 bezoekers weet te trekken. De geschiedenis van het bedevaartsoord gaat zelfs terug naar de jaren 1445-1446, als een schaapscheerder tot drie maal toe een visioen krijgt van het Kindeke Jezus en de veertien noodhelpers. Als op de plaats van de verschijningen vervolgens een ernstig zieke maagd op wonderbaarlijke wijze geneest is de legende een feit en wordt er een kapel gebouwd ter ere van de veertien helpers en de onmiddellijk ontstane stroom bedevaartgangers. Tijdens de boerenopstand in 1525 en de dertigjarige oorlog werd de kapel verwoest, waarna werd besloten tot de bouw van een grote kerk.  
De droom van veel motorrijders: overnachten in een bierbrouwerij. Zeker als je na afloop ook nog eens met een oorkonde wordt beloond
 
De op de top van een heuvel gebouwde kerk is zondermeer imposant en alleen al vanwege haar architectuur een bezoek meer dan waard, maar een beroep op de veertien helpers bij het Genadealtaar zit er voor ons vandaag niet in, op het moment van ons bezoek vindt er een kerkdienst plaats.

Terwijl Pluvius inmiddels de hemelsluizen weer heeft dichtgemaakt verlaten we de Vierzehnheiligen kerk, die deel uitmaakt van het Bisdom Bamberg, en verlaten Oberfranken om koers te zetten naar de Frankische Schweiz. De streek dankt haar naam aan de bergachtige omgeving met fraaie slingerwegen en echte kloven die het Zwitserleven gevoel in ons los weten te maken. In het hart van de Frankische Schweiz rijden we naar het plaatsje Aufseß, gelegen aan de Burchten- en Bierstraat. Was de afgelopen dagen Frankische wijn het thema, met 74 bierbrouwerijen in de regio staat de Frankische Schweiz om haar bier bekend.  
Water en heuse rotswanden, kenmerkend voor de Fränkische Schweiz

Franken in een notendop: Frankendorf
 
Vliegvissers in Plankenfels

Uitzicht over het plaatsje Waisenfeld vanaf de burchtruïneDe gemeente Aufseß staat sinds 2000 zelfs in het Guinness Book of Records vermeld, met vier brouwerijen in vier plaatsen heeft de 1400 inwoners tellende gemeente de grootste brouwerij-dichtheid per inwoner. We overnachten toepasselijk in de Gasthof van de Stadter bierbrouwerij, waar onder het genot van een eetplank met heerlijke kaas- en vleesspecialiteiten de rijke bierhistorie van de streek door de Bierkoningin wordt verteld. Een verhaal dat de volgende ochtend wordt aangevuld met een rondleiding door de brouwerij door de biermeester zelf. Met een veertien kilometer lange wandeling kunnen de vier brouwerijen van de gemeente worden aangedaan, waarvoor door de brouwerijen een heuse bierkaart in het leven is geroepen en je na het volbrengen een oorkonde krijgt, maar ook hier is de tijd te kort en moeten we met pijn in ons hart bedanken voor dit deze ongetwijfeld leuke trip.

Vliegvissen

De volgende ochtend rijden we via het bochtenrijk en van goede wegen voorziene hart van de Frankische Schweiz, waar diepe kloven dwars door het Steigerwald middelgebergte worden afgewisseld met indrukwekkende vergezichten en beekjes waar veel op forellen en karpers wordt gevist. Vanaf de houten brug in het plaatsje Plankenfels aanschouwen we het tafereel van de vliegenvissers, die in het heldere en zuivere water hun slag willen slaan, om via Frankendorf, een van die typisch Frankische gehuchten met ongekende rust en uit kenmerkende houten vakwerkspanten opgebouwde huizen koers te zetten naar Waischenfeld, waar een klim naar de top van de berg wordt beloond met een prachtig uitzicht over de plaats bij de Waisenfeld Burgruïne. De geschiedenis hiervan gaat terug tot 1122, toen de burcht voor het eerst werd genoemd, en is opnieuw een sprekend voorbeeld van de rijke burchten en ruïne-historie waar Franken bekend om staat.

Donkere wolken vormen zich boven de wijnberg

 
Na een Bierkoningin mocht een wijnkoningin niet ontbreken. Dit voorjaar ging 90% van de oogst vanwege vorst verloren, ondanks verwoede pogingen de hele nacht helicopters te laten vliegen om warme en koude luchtstromen te vermengen.

Vanuit de wijnberg is Burg Hohenheck zichtbaarNa een lunch in het pittoreske plaatsje Schlüsselfeld gaat de tour via de Steigerwald-Höhenstraße, een fraaie weg dwars door het Franken gebied die haast voor motorrijders lijkt te zijn gemaakt. We laten de bierstreek achter ons en rijden opnieuw een wijngebied in, ditmaal de wijnberg van Ipsheim waar de uitbater ons al staat op te wachten. Terwijl zich zwarte wolken boven de wijnberg vormen krijgen we tekst en uitleg over de berg, om nét op tijd in het bij de berg behorende paviljoen te arriveren voordat de hemelsluizen opnieuw heftig opengaan. Na de Bierkoningin van Aufseß maken we opnieuw kennis met een koningin, ditmaal Wijnkoningin Theresa Popp die ons ’s avonds in Gasthof Fiedler in Oberroßbach tijdens het afsluitende diner begeleidt. Vanuit de wijnberg wordt echter eerst nog een bezoek aan de naast de wijnberg gelegen Burg Hohenheck een bezoek gebracht. De Burcht stamt uit het jaar 1132 en werd lange tijd als klooster gebruikt. Sinds 1953 behoort de burcht toe aan de stad Nürnberg en is daarmee de enige burcht in het bezit van die stad, aangezien de Nürnberger Burg eigendom van de Bayerischen Schlösser- uni Seenverwaltung is. Sinds 1984 is de burcht als 'Jugendburg' in gebruik, plaatsen waar jeugdbewegingen als bijvoorbeeld padvinders tijd kunnen doorbrengen.

Binnenplaats van Burg Hohenheck, vroeger een klooster, nu als 'Jugendburg' in gebruik

Würzburg

Sinds 1981 opgenomen in de werelderfgoedlijst van UNESCO, de Residentie van Würzburg

Vanuit Oberroßbach zetten we de laatste dag koers naar de universiteitsstad Würzburg, eindpunt van onze reis, waar we een bezoek aan de wereldberoemde residentie van Würzburg brengen. In 2010 was de stad nog toneel voor de film de Drie Musketiers, die hier deels werd opgenomen. Na Nürnberg is Würzburg de grootste stad van Franken, en dat is goed te merken. Het drukke verkeer in de stad staat in schril contrast met de oase van rust de we de afgelopen dagen hebben gehad, maar is daar niet minder adembenemend door.  
Gezellige straten in het centrum van Würzburg. De 'Alte Mainbrucke' stamt uit 1120 en was tot 1886 de enige oeververbinding van de stad

Prachtige tuin van de vesting Marienberg, het uitzicht over de stad is adembenemendDe Residentie, die sinds 1981 in de werelderfgoedlijst van Unesco is opgenomen, is alleen al een bezoek meer dan waard, maar helaas laat het drukke tijdschema dat vandaag niet toe. Onze poging het gebouw op de gevoelige plaat vast te leggen wordt door een medewerkster van de Residentie verstoord, die aangeeft dat het ten strengste verboden is hier foto's te maken. Een pittig gesprek tussen de dame en onze begeleidster van het Frankische toeristenburo volgt, waarna de lucht is geklaard en er alsnog beelden mogen worden gemaakt.

De Residentie is echter niet het enige wat een bezoek aan de stad meer dan de moeite waard maakt. Het gezellige centrum met veel kleine cafés, de prachtige ‘Alte Mainbrucke’ over de Main die de middeleeuwse brug die in de 18e eeuw van twaalf barokke heiligenbeelden werd voorzien en de Domstraße die een verbinding tussen de brug en de Sint-Kilianusdom vormt maken het duidelijk: hier is het leven goed en is veel te ontdekken. Aan de andere kant van de rivier de Main is de hooggelegen vesting Marienberg al van afstand te zien. Een slingerweg brengt ons naar de vesting, wiens geschiedenis zelfs naar de 8e eeuw teruggaat met de bouw van de Mariakerk. Rond 1200 werd een burcht bijgebouwd, waarna de vesting tot 1719 de Residentie van de Würzburger Prinsbisschoppen was. Met gemengde gevoelens brengen we een bezoek aan de adembenemende vesting, met fraai uitzicht over de 100 meter lagergelegen stad.

Vesting Marienberg vanaf de oever van de Main

Gemengd, wat hoe ontzettend fraai het hier ook is, het is het einde van onze trip die wat ons betreft veel te kort is geweest. In vijf dagen tijd hebben we kennis gemaakt met een van de onderbelichte regionen van onze Oosterburen, die een korte of lange vakantie meer dan de moeite waard is.

Zelf beleven?

Hotel Schwan und Post
Hohnstraße 35
Bad Neustad a.d. Saale
E-mail: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien.  
Website: www.hotel-und-post.de

Landgasthaus Rügheim
Schlossweg 1
Rügheim
Tel: +49. 9523. 502 93 0

Brauereigasthof Rothenbach
Im Tal 70
Aufseß
E-mail: <a href="mailto: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. "> Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien.
Website: www.brauereigasthof-rothenbach.de 

Gasthof Fiedler
Oberroßbach 3
Dietersheim
Tel: +49. 9161. 2425
Website: www.landgasthof-fiedler.de

Tips:

Schloss Saaleck
Saaleckstraße 1
Hammelburg
Tel: +49. 9732. 2020
Website: www.burgsaaleck.de 

Weingut Schloss Saaleck
Familie Lange
Tel: +49. 9732. 78 87 450
E-mail: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien.  
Website: www.weingut-schloss-saaleck.de

Skipiste Kissinger Hütte
Sandberg OT Langenleiten
Tel: +49. 9701. 286
E-mail: <a href="mailto: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. "> Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien.
<a href="mailto: Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. ">Website: www.kissinger-huette.de 

Klooster Kreuzberg
Bischofsheim
Tel: +49. 9772. 91240
Website: www.kreuzbergbier.de

Thermaalbad FrankenTherme Bad Königshofen
Website: www.frankentherme.de

Basiliek Vierzehnheiligen, Bad Staffelstein
Website: www.bad-staffelstein.de

Brouwerij-tour gemeente Aufseß
Website: www.brauereienweg.de

Burg Hoheneck, Ipsheim
Website: www.burg-hoheneck.de

Toeristeninfo:

Rhön toeristeninfo
Website: www.rhoen.de 

Bischofsheim toeristeninfo
Website: www.bischofsheim.info

Deutscher Burgenwinkel toeristeninfo
Website: www.deutscher-burgenwinkel.de 

Bamberg toeristeninfo
Website: www.bamberg.info

Steigerwald höhenstraße toeristeninfo
Website: www.steigerwald-info.de 

Würzburg toeristeninfo
Website: www.wuerzburg.de 

Reizen kan uitstekend op individuele basis, maar wil je georganiseerd gaan, dan biedt het Duitse Endurofun tours uitkomst. Deze motorreis specialist organiseert jaarlijks meerdere motorvakanties naar Franken.

Naar aanleiding van dit artikel zin gekregen om zelf een bezoek aan de regio Franken te brengen? In samenwerking met de Duitse reisspecialist Endurofuntours hebben we een unieke vierdaagse trip samengesteld, waar naast de nodige fraaie motorkilometers exclusieve bezichtingen van veel van de in het artikel vernoemde bezienswaardigheden aan bod zullen komen. Klik hier voor informatie omtrent deze zeer exclusieve reis, klik hier voor aanvullend beeldmateriaal.